PESA / TESE zijn twee behandelingen waarbij gebruikt wordt gemaakt van chirurgisch verkregen zaadcellen, wanneer er in het sperma geen zaadcellen worden gevonden.
PESA wordt toegepast wanneer er een een blokkade zit in de bijbal, zaadleider of prostaat waardoor de zaadcellen niet in het sperma terecht komen. Deze situatie kan worden veroorzaakt door een vroegere sterilisatie, infectie, ongeval of operatie. Soms is het een aangeboren probleem. Indien een hersteloperatie niet is gelukt of onvoldoende kans op succes zal hebben, is het mogelijk zaadcellen uit de bijbal te verkrijgen door een plaatselijke punctie onder lokale verdoving (PESA; Percutane Epididymale Sperma Aspiratie).
TESE wordt toegepast wanneer er een probleem is met de zaadcelproductie. Wanneer de productie dermate verstoord is dat slechts zeer kleine hoeveelheden zaadcellen uitrijpen tot volwassen zaadcellen, zullen deze niet in het sperma terecht komen. Maar deze zijn wel terug te vinden in een biopt van de testis. Een dergelijk ingreep, genaamd TESE (Testicular Sperm Extraction) vindt op de polikliniek onder locale verdoving plaats. Het weefsel wordt gedeeltelijk ingevroren en gedeeltelijk bewerkt voor onderzoek onder de microscoop.
In Nederland was er vanaf 1996 tot 2014 een verbod (moratorium) op het uitvoeren van een Intra cytoplasmatische Sperma Injectie (ICSI) behandeling met zaad dat is verkregen na een operatieve ingreep (PESA/TESE). Dit is een vanuit de betrokken beroepsgroepen geïnitieerd verbod met als belangrijkste achtergrond onzekerheid omtrent de effecten van de behandeling op korte- en lange termijn op de gezondheid van kinderen die uit deze techniek zijn voortgekomen. De resultaten van behandelingen in het buitenland zijn geruststellend. Een lange tijd zijn deze behandelingen in onderzoeksverband uitgevoerd. De Centra voor voortplantingsgeneeskunde van het Universitair Medisch Centrum Nijmegen (UMCN) en het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam zijn centra voor mannelijke onvruchtbaarheid waar deze behandeling in onderzoeksverband werd uitgevoerd bij mannen waarbij er afwezigheid is van zaadcellen in het sperma.
Met de opheffing van het verbod mogen deze behandelingen onder voorwaarden ook plaats vinden in andere IVF-centra.